24 listopada - Katarzynki

Święta

Dziś są Katarzynki. Jest to część polskiej tradycji, o której mało się mówi i niewielu już o niej pamięta. Każdy zna andrzejki, ale kto obchodzi katarzynki? Tak naprawdę już nikt nie świętuje tego dnia. A skąd porównanie do andrzejek? Ponieważ najprostsze wyjaśnienie dzisiejszego święta to te, że katarzynki były odpowiednikiem andrzejek, ale obchodzone przez kawalerów. Oba święta swe źródło mają w naszej niecierpliwości i pragnieniu poznania, tego, co niesie przyszłość.

Kiedyś, tej nocy, czyli w wigilię dnia św. Katarzyny, spotykali się młodzi mężczyźni i wróżyli sobie, podobnie, jak kiedyś tylko dziewczęta podczas andrzejek, z nadzieją na odpowiedzi związane z miłością oraz ożenkiem. Dziś andrzejki już nie kojarzą się tylko z wróżbami dziewcząt, to święto osób wszystkich płci. Z tego właśnie względu katarzynki nie są już obchodzone tak powszechnie, jak to działo się w przeszłości i mało kto o nich pamięta. Dlatego ten dzień jest dobrym momentem, aby kilka z katarzynkowych tradycji przypomnieć.

Z tym właśnie dniem a właściwie nocą łączy się przysłowie „w noc świętej Katarzyny pod poduszką są dziewczyny”. Oznacza to, że jeśli we śnie, który przyjdzie do mężczyzny z nocy z 24 na 25 listopada pojawi się panna, będzie to jego przyszłą żoną.

To nie jedyna tradycja wróżbiarska związana z tym dniem. Jeśli mężczyzna pragnie się dowiedzieć, czy poślubi młodą kobietę, czy będzie to wdowa, powinien wieczorem umieścić pod poduszką ptasie pióro. We śnie prawdopodobnie pojawi się wtedy ptak. Jeśli będzie to biała kura oznacza ślub z młodą osobą. Przepowiednią ślubu z wdową jest pojawienie się we śnie czarnej kury. Najgorszą przepowiednią jest pojawienie się podczas snu siwego konia. Oznacza to dla śniącego mężczyzny pozostanie wiecznym kawalerem.

W związku z dzisiejszym świętem recytowano przeróżne wierszyki z nadzieją na to, że pomogą spełnić wróżby:

„Hej! Kasiu, Katarzynko
Gdzie szukać cię dziewczynko?
Wróżby o ciebie zapytam
Czekaj – wkrótce zawitam
Bawmy się więc w Katarzyny
Szukajcie chłopaki dziewczyny
Zapytać więc trzeba wróżby
A nuż potrzebne już drużby”

Wykonanie innej wróżby związanej z dzisiejszym świętem, może współcześnie nie zostać odebrane, jako kultywowanie tradycji a raczej przejaw dewiacji. Dawniej pod poduszkę wkładano nie tylko piórka, ale również części garderoby dziewcząt, które podobały się chłopcom. Największą magiczną moc miała kobieca bielizna. Dlatego kawalerowie podkradali pannom te najintymniejsze części garderoby. To jednak nie koniec magicznych czynności. Okazuje się, że bielizna miała jeszcze większą moc, gdy młody człowiek, po kąpieli się nią wytarł lub ją założył.

Z tym dniem związanych jest kilka mniej niepokojących zwyczajów. Wróżono na przykład z kubków. Ukrywano do nich przeróżne przedmioty, które symbolizowały nadchodzącą przyszłość młodzieńców. Np., jeśli chłopak w kubku znalazł obrączkę znaczyło, że szybko się ożeni. Znalezienie monety, było przepowiednią szybkiego wzbogacenia się, a jeśli kubek był pusty, że przez jakiś czas nic ciekawego nie wydarzy się w jego życiu. Losując młodzi mężczyźni mówili: Kasiu daj znać, co się będzie ze mną dziać.

Inną wróżbą była ścięta gałązka wiśni, którą należało włożyć do wazonika z wodą. Jeśli gałązka zakwitła na Boże Narodzenie, oznaczało, że jeszcze w tym karnawale kawaler pozna swoją żonę.

Zwyczaj katarzynek zaniknął, ponieważ andrzejki go wyparły. Dziś osoby bawiące się w andrzejki, świętują je razem i ich celem nie jest już zdobycie informacji o tym, kiedy wyjdą za mąż lub znajdą żonę a dobra zabawa i wspólne spędzenie czasu przy wróżbach.

To święto jest również okazją, by dodać kilka słów na temat pisowni niektórych wyrazów. 

Bardzo często pojawiają się wątpliwości, jak zapisywać nazwę tego typu specjalnych dni. Piszemy Andrzejki, czy andrzejki?

Już wyjaśniamy, cytując Słownik języka polskiego PWN: "Małą literą piszemy nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów: andrzejki, dożynki, dyngus, gaik, kupała, mikołajki, oczepiny, turoń, walentynki, zaręczyny”. A zatem katarzynki również.

24.11.2019 Niedziela.NL / aktualizacja 24.11.2022

(as/kmb)