Ostatnie 2 tygodnie wyjątkowej wystawy fotograficznej w Hadze: retrospektywa prac Jana Banninga

Archiwum '18

Tego lata haskie Muzeum Fotografii zaprezentowało pierwszą w historii retrospektywę prac holenderskiego artysty, Jana Banninga. Urodzony w 1954 roku Holender, zanim na dobre zajął się fotografią, studiował historię gospodarki i społeczeństwa, co nie pozostało bez wpływu na jego twórczość – raz poruszającą do szpiku kości, raz prześmiewczą i autoironiczną. Wystawę można podziwiać jeszcze tylko 2 tygodnie, a dokładniej do 2 września.

„Romantyczny anarchista”

Jan Banning urodził się 4 maja 1954 roku w Almelo, w indonezyjsko-holenderskiej rodzinie. Zanim zajął się fotografią, studiował w Nijmegen historię społeczeństw i gospodarki, co nie pozostało bez wpływu na jego późniejszą twórczość artystyczną. W pracach Banninga wszechobecne są bowiem kwestie władzy, sprawiedliwości i bezprawia: próbował m.in. uwiecznić mechanizmy władzy państwowej, czy pokazać wpływ wojny na społeczeństwo, nawet wiele lat po zakończeniu działań zbrojnych. Sam opisuje siebie jako „romantycznego anarchistę”. I ma rację, bo to twórczość zaangażowana, z jednej poruszająca do głębi, z drugiej kpiarska, ociekająca zjadliwą ironią. Wywołująca poczucie dyskomfortu w naszym bezpiecznym świecie.

Serie fotograficzne Banninga zostały nagrodzone licznymi wyróżnieniami, w tym nagrodą World Press Photo, a także nagrodami Silver Camera. Zdjęcia jego autorstwa regularnie pojawiają się w gazetach i czasopismach, takich jak The Guardian, Time, Vrij Nederland i GEO. Zostały też włączone do zbiorów m.in. Rijksmuseum w Amsterdamie i Muzeum Sztuki w Houston.

W haskim Muzeum Fotografii można zobaczyć najważniejsze prace Holendra, począwszy od 1980 roku aż do dziś. Co więcej, to niepowtarzalna szansa na zapoznanie się z dwoma nigdy wcześniej nie pokazywanymi seriami. Pierwszą z nich jest „The Sweating Subject” (2016), gdzie Banning przedstawia samego siebie, skąpanego w pocie, w towarzystwie odświętnie ubranych przedstawicieli dworu królewskiego w Ghanie. Drugi z cyklów to „The Green Zone” - przejmujący fotograficzny reportaż o zdemilitaryzowanej strefie na Cyprze, opustoszałej od ponad 40 lat.

Comfort Women

Jedną z najbardziej znanych serii Banninga jest „Comfort Women” (2010). W latach 2007-2010 Banning podróżował przez Indonezję w towarzystwie dziennikarki, Hilde Janssen. To wówczas sportretował indonezyjskie kobiety, które w czasie II wojny światowej zostały seksualnymi niewolnicami japońskich żołnierzy. Gigantyczne portrety indonezyjskich seniorek opatrzone są krótkimi notkami opisującymi ich tragiczne historie. Jakże inaczej spoglądamy na te usiane zmarszczkami twarze, kiedy poznajemy szerszy kontekst. Jakże inaczej, kiedy dowiadujemy się że zaledwie 10-letnia Niyem została porwana podczas zabawy i kolejne dwa miesiące spędziła w prowizorycznym namiocie, gdzie gwałcili ją japońscy żołnierze. Kiedy wreszcie udało jej się uciec, nie poznali jej rodzice. Czytamy: "Byłam jeszcze taka młoda, w ciągu dwóch miesięcy moje ciało zostało całkowicie zniszczone. Byłam tylko i wyłącznie zabawką, jako istota ludzka nie miałam żadnego znaczenia – tak właśnie czułam się w okresie japońskim. [Po ucieczce] nie śmiałam nikomu powiedzieć, że zostałam zgwałcona, ale ludzie i tak wciąż obrzucali mnie obelgami (...)”.

Wszystkie bohaterki spoglądają w obiektyw Banninga bez wstydu, ale z ogromnym bólem. To sposób fotografa na łamanie tabu, które w Azji obejęło sytuację tysięcy kobiet zmuszanych do seksualnego niewolnictwa. Kobiet i dziewcząt, które po powrocie do społeczeństwa, zamiast otrzymać pomoc, nierzadko padły ofiarami napiętnowania.

Bureaucratics

W cyklu pt. „Bureaucratics” (2003-2007) Banning swoimi bohaterami uczynił urzędników państwowych z różnych krajów. Każdy z tytułowych „biurokratów” przedstawiony jest w tej samej pozycji, za biurkiem. Wszystkie zdjęcia mają format kwadratowy i są zrobione z tej samej perspektywy, widzimy fotografowaną osobę dokładnie na wprost. Portrety opatrzone są historiami urzędników: poznajemy ich wiek, funkcję, staż pracy oraz zarobki. Z jednej strony zdjęcia pełne są absurdu i ironii, z drugiej – budzą współczucie. Poznajemy m.in. historię Sushma Prasad z Indii, która została zatrudniona „z litości", po śmierci męża, również urzędnika. Kobieta zarabia 5000 rupii, a zatem zaledwie 100 euro na miesiąc.

Obok zestawienia zarobków bohaterów, szokuje też wygląd pomieszczeń biurowych: to raz przepych, raz zwyczajność, raz nędza, a raz zacofanie. Trudno bowiem uwierzyć, że w XXI wieku urzędnicy radzą sobie przy tak ograniczonym asortymencie, jak: stolik, krzesło i kawałek papieru.

Prawo i porządek, Czerwona Utopia oraz nędza Ameryki

W serii „Law & Order” (2015) Banning porównuje systemy karne w czterech krajach na czterech różnych kontynentach: w Kolumbii, Francji, Ugandzie oraz w Stanach Zjednoczonych. Koncentruje się na głównych instytucjach tworzących system, takich jak policja, sąd czy zakłady karne. „Red Utopia” (2017) to podróż przez Indie, Włochy, Nepal, Portugalię oraz Rosję w poszukiwaniu wciąż obecnego ducha komunizmu.

Z kolei „Down and Out in the South” to seria poświęcona bezdomnym mieszkańcom Karoliny Południowej, Missisipi oraz Georgii. Ze zdjęć spoglądają na nas osoby, z którymi na co dzień  unikamy kontaktu wzrokowego, które nierzadko stają się dla nas niemal niewidoczne. Ujęcie Banninga jest nietypowe dla tego tematu. Tworzy klasyczne portrety, na których nie zobaczymy niczego, co mogłoby wskazywać na status społeczny bohaterów. Widzimy tylko i aż – twarze. Poznajemy historie. Seria wpisuje się w całą twórczość Banninga, wytrwale portretującego świat społecznych i politycznych kontrastów w różnych zakątkach globu. Nie trzeba jechać do Azji, by zobaczyć nędzę. Nie trzeba angażować się w wolontariaty w Afryce, by uczynić świat odrobinę lepszym miejscem. Wystarczy powściągnąć pogardę i zauważyć drugiego człowieka – zdaje się mówić fotograf.


***

Praktyczne informacje

Muzeum Fotografii:
Stadhouderslaan 43
2517 HV Den Haag
https://www.fotomuseumdenhaag.nl

Godziny otwarcia:
Wtorek-niedziela: od 11:00 do 18:00

Oficjalna strona internetowa Jana Banninga: TUTAJ.

21.08.2018 KK Niedziela.NL